Κυριακή 11 Μαρτίου 2018

Μάρτης (Το βραχιολάκι του Μαρτίου)

Επιμέλεια: Μαρία Κανελλοπούλου

Ο Μάρτης πρώτος μήνας της Άνοιξης πήρε το όνομά του απ' τον θεό των Ρωμαίων Mars του αντίστοιχου δικού μας Άρη που τον θεωρούσαν και πατέρα του γενάρχη τους, του Ρωμύλου.
Στην αρχαία Ελλάδα το πρώτο δεκαπενθήμερο του Μαρτίου αντιστοιχούσε  στο μήνα Ανθεστηριώνα  που έκαναν τις γιορτές των ψυχών (σημερινά Ψυχοσάββατα) και το δεύτερο δεκαπενθήμερο αντιστοιχούσε στο μήνα ελαφηβολιώνα.
Οι ρωμαίοι θεωρούσαν τον Μάρτη πρώτα μήνα του έτους, την δε πρώτη Μάρτη έψαλλαν τις καλένδες (τα κάλαντα)
Οι δε Βυζαντινοί θεωρούσαν την πρώτη Μάρτη σαν πρώτη ημέρα του πολιτικού έτους, την πρώτη Σεπτέμβρη, πρώτη ημέρα του θρησκευτικού έτους. Οι τρεις πρώτες ημέρες του Μαρτίου και του Αυγούστου θεωρούνται από πολλούς και σαν αποφράδες ς μέρες, ενώ άλλοι θεωρούν και τις τρεις τελευταίες . Επίσης όλα του Μαρτιού τα Σάββατα και  τ' Αυγούστου οι Δευτέρες " θεωρούνται  "δρίμες"(αρχαίων δριμύες) = δηλαδή αποφράδες ημέρες που πρέπει να αποφεύγεται η θάλασσα, οι δύσκολες εργασίες. Απαγορεύεται το λούσιμο (ασπρίζουν και πέφτουν τα μαλλιά), το πλύσιμο των ρούχων (έλιωναν δηλ εφθείροντο εύκολα τα ρούχα, τα έτρωγε ο σκώρος. Το κόψιμο ξύλων για κατασκευές, γιατί θα τα έτρωγε το σαράκι.
"Οι δρίμες του Αυγούστου στα πανιά  και του Μαρτιού τα ξύλα"
Έθιμο πασίγνωστο του Μάρτη που κρατάει ως τις μέρες μας είναι το ασπροκόκκινο πλεχτό βραχιολάκι  που φοριέται στο χέρι για να αποφευχθεί το κάψιμο από τον ήλιο του Μάρτη και να σκορπίσουν από το άτομο κάθε είδους κακά και γρουσουζιές. Το έθιμο αυτό είναι πανάρχαιο βαλκανικό (πιθανόν Αιγυπτιακής προέλευσης). Οι αρχαίοι Αθηναίοι το φορούσαν ή στο χέρι ή στο μεγάλο δάκτυλο του ποδιού. Μόλις έβγαινε ο μήνας το έπλεναν και το ξανάβαζαν τον επόμενο χρόνο. Στόλιζαν δε με τα ίδια βραχιολάκια το άγαλμα της θεάς Αθηνάς. Τον 5ο Μ.Χ Αιώνα χαρακτηρίσθηκε από τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο συνήθεια ειδωλολατρική. Στην Νεότερη Ελλάδα πλεκόταν τη νύχτα την τελευταία του Φεβρουαρίου και φοριόταν την αυγή της πρώτης ημέρας του Μάρτη, αλλού έβγαινε όταν έβλεπαν τα πρώτα χελιδόνια, αλλού το βράδυ της Ανάστασης, αλλού την πρώτη Απρίλη και δενόταν σε δένδρο καρποφόρο.
Στα Σκόπια το λένε αυτό το έθιμο Μαρτίνκα. Στην Αλβανία Βερόρε. Φορούν τα βραχιολάκια για καλή τύχη και για να μην μαυρίσουν από τον Μαρτιάτικο ήλιο. Τα βγάζουν και τα βάζουν δίπλα από ένα καρποφόρο δένδρο και κάτω από μια πέτρα. Αν τις επόμενες μέρες μαζευτούν σκουλήκια η χρονιά θα είναι καρπερή και ευλογημένη. Στη Βουλγαρία κρεμούν έξω από την πόρτα ένα κόκκινο πανί την "μπάμπα Μάρτα" δηλ. την γιαγιά Μάρτη που προφυλάσει από τα ίδια φαινόμενα.
Στην Ρουμανία την λένε Μαρτιζόρ που συμβολίζει το αγαπημένο τους λουλούδι το χιονόφυλλο. Συνδέεται δε με τον αγαπημένο του μύθο κατά τον οποίο ο θεός ήλιος κατέβηκε στη γη  για να γιορτάσει με τους ανθρώπους, τότε ένας δράκος γίγαντας τον φυλάκισε με αποτέλεσμα να πέσει στη γη σκοτάδι και χειμώνας ατέλειωτος. Τότε παρουσιάστηκε  ένας ήρωας νεαρός που τον απελευθέρωσε, σκοτώθηκε από τον δράκο και το αίμα του έγινε χιόνι. Σε ανάμνηση αυτού του ηρωικού κατορθώματος πλέκουν και φορούν το Μαρτιζόρ.
Στις αναμνήσεις των παιδικών μου χρόνων υπάρχουν οι μύθοι οι σχετικοί με την αστάθεια του Μαρτίου που μου έλεγε η Μοφκιτσάνα γιαγιά μου Αγγελική. Μια γριά είχε αρνάκια και κατσικάκια και ο Μάρτης ήταν ζεστός και μεγάλωσε τα ζώα της άνετα,  την τελευταία ημέρα του Μάρτη είπε Πριτς (Δεν σε έχω ανάγκη Μάρτη μου, εγώ τα μεγάλωσα τα αρνάκια και τα κατσικάκια μου). Τότε ο Μάρτης δανείστηκε δυο ημέρες από τον Φεβρουάριο, χιόνισε τόσο πολύ που μαρμάρωσε τα' αρνιά και τα κατσίκια της γριάς και η γριά κρύφτηκε κάτω από το λεβέτι που μαρμάρωσε.
Οι δώδεκα μήνες είχαν ένα μεγάλο βαγένι κρασί για να πίνουν. Όμως ο Μάρτης τους ξεγέλασε το ήπιε όλο και από τότε είναι πάντα μεθυσμένος. Όταν θυμάται πως ξεγέλασε τα αδέρφια του γελάει (ήλιος), όταν σκέπτεται πως έκανε άσχημα κλαίει (βροχή -χιόνι).
Ο Μάρτης πήρε δυο γυναίκες μια πολύ άσχημη και μια πολύ όμορφη. Όταν γυρνάει κατά την άσχημη κλαίει (βροχή -χιόνι), όταν γυρνάει κατά την όμορφη γελάει (ήλιος).
Άπειρες είναι οι παροιμίες σχετικά με τον Μάρτη. Αναφέρω μερικές που έλεγαν στη Μοφκίτσα και έχω ακούσει από την γιαγιά μου.
Ο Μάρτης το πρωί χιόνισε
το γάιδαρο τον ψόφησε
το μεσημέρι βρώμισε (ζέστη)
και του Μαρτιού το βράδυ
τον πήρε το ποτάμι (βροχή).
*****
Ο ήλιος του Μαρτιού τρυπάει κέρατο βοδιού.
*****
Του Μαρτιού οι αυγές με κάψανε
του Μάη το μεσημέρι.
*****
Μάρτης γδάρτης και κακός παλουκοκαύτης
τα παλιόβοϊδα τα γδέρνει
τα δαμάλια τα παιδεύει
τις παλιόφραχτες τις καίει
και καινούργιες τις ξανασταίνει.
*****
Του Μάρτη χιόνι βούτυρο
μα σαν παγώσει μάρμαρο.
*****
Τσοπάνη μου την κάπα σου
το Μάρτη να φυλάξεις.
*****
Σαν ρίξει ο Μάρτης δυο νερά
κι ο Απρίλης άλλο ένα
θα δεις κουλούρες σαν αυλές
και πίτες σαν αλώνια
θα δεις τον κοντοκρίθαρο
πως στρίβει το μουστάκι
θα δεις και τις αρχόντισσες πως ψιλοκρισαρίζουν
θα δεις και την φτωχολογιά
πως ψιλοκοσκινάει.
*****
Σαν ρίξει  ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα
χαρά σ' εκείνο τον ζευγά που'χει πολλά σπαρμένα.
*****
Κάλλιο Μάρτη στις γωνιές, παρά Μάρτη στις αυλές.
*****
Όπου έχει κόρη ακριβή του Μάρτη ήλιος μην τη δει.
*****
Του Μάρτη ο ήλιος βάφει και στο εξάμηνο ξεβάφει.
*****
Από Μαρτιού πουκάμισο και απ' Αύγουστο την κάπα ή
Από Μαρτιού πουκάμισο και απ' Αύγουστο σιγκούνα.
*****
Μάρτης έκλαιγε κι ο θεριστής γελούσε.
*****
Μηδέ ο Μάρτης Καλοκαίρι, μηδέ ο Αύγουστος χειμώνας ή και
Από Μάρτη καλοκαίρι και απ' Αύγουστο χειμώνας.
*****
Ως του Μαρτιού τις δέκα οχτώ
ψοφάει η πέρδικα στ' αυγό.
*****
Ο καλός Μάρτης στα κάρβουνα και ο κακός στους ίσκιους.